Blog: Agressie jegens politici neemt niet toe, maar krijgt wel een gezicht

Naar aanleiding van landelijk en regionaal onderzoek naar agressie en geweld tegenover politici schreef senior-onderzoeksadviseur Jaap Bouwmeester een artikel voor de regionale krant Tubantia.

Hieronder ziet u een enigszins bewerkte tekst van dat artikel

Het aantal politici dat vorig jaar te maken kreeg met agressie en geweld steeg licht. Maar schijn bedriegt, want bezien over een lange termijn is er juist sprake van een afname. Mogelijk valt dat niet zo op omdat schelden tegenwoordig steeds meer via sociale media gebeurt. Zichtbaar voor iedereen. En dat heeft ook een positief effect.

In de afgelopen twee jaar was er een lichte stijging te zien van het aantal politici dat slachtoffer werd van agressie en geweld door burgers. Het percentage slachtoffers steeg van 23 procent in 2014 naar 27 procent in  2016. Dit blijkt uit de Monitor Integriteit en veiligheid die I&O Research in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken uitvoerde.

Agressie en geweld tegen politici worden door sommigen in verband gebracht met een algehele verruwing van de samenleving of gezien als een teken van een afkalvend draagvlak en legitimiteit van het lokaal bestuur. Hierdoor zouden politieke ambtsdragers bij provincies, waterschappen en gemeenten steeds vaker het mikpunt zijn van agressieve uitlatingen vanwege hun besluiten of standpunten. Voorbeelden hiervan waren te zien bij de maatschappelijke onrust rond de toestroom van asielzoekers. De vraag is echter of het beeld juist is. Klopt het dat het voor lokale bestuurders steeds moeilijker wordt hun werk te doen vanwege toenemende agressie van burgers? 

Kijk in de eerste plaats eens naar de ontwikkelingen op lange termijn. Uit ons onderzoek blijkt dat er in 2016 meer politici slachtoffer waren dan twee jaar eerder, maar als we verder terugkijken is de trend wat anders. In zowel 2010 als 2012 lag het percentage slachtoffers namelijk aanzienlijk hoger dan in het laatste meetjaar: respectievelijk 32 procent en 38 procent. Geen stijgende maar een dalende trend dus. Deze lange termijn afname van agressie en geweld zien we trouwens niet alleen bij politici maar ook onder ambtenaren. Ook zij hebben steeds minder te maken met agressief gedrag door burgers. Een positieve ontwikkeling die niet los is te zien van de groeiende aandacht voor het probleem. Inmiddels voeren bijna alle organisaties in het openbaar bestuur actief beleid om agressie en geweld te voorkomen en te bestrijden. Wel is het beleid gericht op politieke ambtsdragers in de regel veel minder uitgewerkt dan voor ambtenaren.  

Een tweede punt om bij stil te staan is de aard van de incidenten. In verreweg de meeste gevallen betreft het verbale agressie zoals schelden, schreeuwen, of kwetsende of discriminerende opmerkingen. De recente lichte stijging van incidenten is hier volledig aan toe te schrijven. Ernstiger gevallen zoals intimidatie, bedreigingen en fysiek geweld dalen al sinds het begin  van de metingen in 2010 en namen ook in de laatste twee jaar niet toe. Dit wil niet zeggen dat er geen problemen zijn. Ieder incident is er een te veel. Agressie en geweld kunnen ingrijpende gevolgen hebben voor het persoonlijk leven van de betrokkene. Eén op de drie slachtoffers beoordeelt het incident zelf als (zeer) ernstig. De meeste politieke ambtsdragers die slachtoffer waren, ervaren een negatief effect op het werkplezier. Eén op de tien geeft aan dat het risico op incidenten van invloed is op zijn bestuurlijke beslissingen en een kwart denkt dat collega’s er door worden beïnvloed. Wel zien we gelukkig dat de gevolgen voor zowel het persoonlijke leven van lokale politici als voor de kwaliteit van de besluitvorming de afgelopen jaren niet verder zijn toegenomen.

Een derde belangrijke ontwikkeling is de verandering in de uitingsvormen van agressie en geweld. De meeste incidenten gebeuren tijdens persoonlijke of telefonische contacten met burgers. Opvallende trend is dat verbale agressie en intimidatie in toenemende mate via sociale media worden geuit. Het aantal politieke ambtsdragers dat hiermee te maken had, verdubbelde de afgelopen twee jaar. Door de sociale media is de zichtbaarheid en benaderbaarheid van politici toegenomen. We zien dan ook al sinds 2012 een gestage toename van het percentage politieke ambtsdragers dat agressief gedrag tegenover  collega’s waarneemt. Deze trend van toenemende zichtbaarheid maskeert mogelijk de feitelijke afname van het aantal incidenten en versterkt het beeld dat lokale bestuurders steeds meer onder vuur liggen.

De toenemende zichtbaarheid van agressief gedrag van burgers heeft ook een positief effect. Uit ons onderzoek komt naar voren dat een effectieve aanpak begint met het stellen van een duidelijke norm dat agressie en geweld niet worden getolereerd. Agressieve bejegening en intimidatie is niet iets ‘wat er nu eenmaal bij hoort’ maar een bedreiging van het functioneren van het openbaar bestuur. Zichtbare inbreuken op deze norm bieden kansen om het probleem bespreekbaar te maken en duidelijke grenzen te stellen.